ไซนัสเป็นโพรงอากาศเล็กในกะโหลก ซึ่งอยู่บริเวณรอบๆ จมูก ในไซนัสมีเยื่อบุซึ่งเป็นชนิดเดียวกับเยื่อบุช่องจมูก มีทางเชื่อมติดต่อกันโดยผ่านรูเปิดเล็กๆ ไซนัสมีทั้งหมด 4 คู่ได้แก่
- บริเวณหน้าผากใกล้กับหัวคิ้วทั้ง 2 ข้าง (Frontal Sinus)
- บริเวณหัวตาทั้ง 2 ข้าง (Ethmoid Sinus)
- บริเวณโหนกแก้มทั้ง 2 ข้าง (Maxillary Sinus)
- บริเวณกะโหลกศีรษะใกล้ฐานสมอง (Sphenoid Sinus)
ไซนัสทำหน้าที่อะไร
ไซนัสมีส่วนทำให้กะโหลกศีรษะเบาลง เวลาพูดมีเสียงก้องกังวานเพราะเป็นโพรงอากาศ และในขณะเดียวกัน เยื่อบุของไซนัสและจมูกจะผลิตน้ำมูกเป็นเมือกใสๆ วันละ 0.5-1 ลิตร เพื่อดักจับฝุ่นละอองและสิ่งแปลกปลอมต่างๆ ในอากาศที่เราหายใจเข้าไป และเยื่อบุเหล่านี้จะมีขนเล็กๆ ที่คอยพัดโบกเอาน้ำมูกลงไปด้านหลังของจมูก ผ่านช่องคอก่อนกลืนลงไปสู่กระเพาะอาหาร และถูกกรดในกระเพาะทำลายเชื้อโรคให้หมดไป
ไซนัสอักเสบเกิดจากสาเหตุอะไร
ไซนัสอักเสบจะเกิดขึ้น เมื่อจมูกมีการติดเชื้อและอักเสบ ซึ่งมักจะเป็นโรคแทรกซ้อนของไข้หวัด หวัดจากภูมิแพ้ เยื่อบุจมูกอักเสบ ติ่งเนื้อเมือกจมูก ผนังกั้นจมูกคด รวมทั้งการมีฟันกรามผุถึงโพรงรากฟัน ทำให้ท่อที่เชื่อมติดต่อกันระหว่างโพรงไซนัสและจมูก เกิดอาการบวมและตีบตัน น้ำมูกในโพรงไซนัสไม่สามารถระบายได้ จนเกิดการคั่งค้าง เมื่อน้ำมูกสะสมมากขึ้น จะมีความเหนียวหนืดและมีสภาพความเป็นกรด ทำให้เชื้อโรคเข้าไปเจริญเติบโตได้ดี จนกลายเป็นไซนัสอักเสบ
ไซนัสอักเสบมีอาการอย่างไร
- ปวดมึนๆ หนักๆ ตรงบริเวณหัวตา หน้าผาก โหนกแก้มหรือรอบๆ กระบอกตา บางรายอาจรู้สึกคล้ายปวดฟันบริเวณขากรรไกร ถ้าใช้นิ้วเคาะหรือกดแรงๆ ตรงบริเวณหัวตา หน้าผากหรือใต้ตา จะรู้สึกเจ็บ
- อาการปวดอาจเป็นมากในเวลาเช้าหรือบ่าย เวลาก้มศีรษะหรือเปลี่ยนท่า
- มีอาการคัดจมูก พูดเสียงขึ้นจมูก มีน้ำมูกข้นเหลืองหรือเขียว เจ็บคอ มีเสลดเหลืองหรือเขียวไหลลงในลำคอ ต้องคอยสูดหรือขากออก และอาจหายใจมีกลิ่นเหม็น
- ในรายที่เป็นไซนัสอักเสบเฉียบพลันมักจะมีไข้ร่วมด้วย
- ในรายที่เป็นเรื้อรังอาจไม่มีไข้และเป็นๆ หายๆ อาการมักจะกำเริบเวลาเป็นหวัด คัดจมูก ว่ายน้ำ ดำน้ำหรือนั่งเครื่องบิน
คนกลุ่มใดเสี่ยงต่อไซนัสอักเสบ
ไซนัสอักเสบ พบบ่อยในคนทุกเพศทุกวัย เป็นได้แม้แต่เด็กแรกเกิด แต่กลุ่มที่มีความเสี่ยงเป็นไซนัสอักเสบ ได้ง่ายกว่าคนทั่วไปคือ
- คนที่เป็นโรคภูมิแพ้ทางจมูก เมื่อเกิดการแพ้จะเหมือนคนเป็นหวัด เยื่อบุจมูกจะบวม รูเปิดของไซนัสจะตีบตัน ทำให้เกิดไซนัสอักเสบได้
- ผู้ที่สูบบุหรี่และผู้ที่อยู่ในเขตมลภาวะเป็นพิษ ซึ่งมีผลทำให้ภูมิต้านทานต่อการติดเชื้อลดลง ส่งผลให้ไซนัสอักเสบได้ง่ายขึ้น
- การว่ายน้ำในสระที่ใส่น้ำยาคลอรีน ซึ่งอาจทำให้ไซนัสอักเสบได้ เพราะว่ามีการระคายเคืองของเยื่อบุจมูกเกิดขึ้น
- คนที่มีความผิดปกติของช่องจมูก เช่น ผนังกั้นระหว่างช่องจมูกคด เป็นต้น ทำให้ช่องจมูกแคบกว่าปกติ เกิดอาการคัดจมูกและกีดขวางการไหลเวียนของน้ำมูก ทำให้มีโอกาสติดเชื้อง่ายขึ้นและเกิดการอักเสบ
สาเหตุของไซนัสอักเสบในทัศนะการแพทย์จีน
จมูกเป็นทางผ่านเข้าออกของลมหายใจ และทำหน้าที่รับกลิ่นด้วย หน้าที่ทั้ง 2 ประการนี้จะทำได้ดีหรือไม่ ก็ขึ้นอยู่กับการทำงานของลมปราณปอด ถ้าลมปราณปอดโล่ง จะทำให้หายใจสะดวก การรับกลิ่นเป็นปกติ นับแต่โบราณการแพทย์จีนจึงมีคำกล่าวที่ว่า จมูกเป็นด่านหน้าของปอด ถ้ามีปัจจัยที่ก่อให้เกิดโรคจากภายนอกมารุกรานปอด ก็จะทำให้ลมปราณของปอดติดขัด ส่งผลให้มีอาการไอ หอบ พร้อมทั้งมีอาการผิดปกติของจมูกร่วมด้วย เช่น คัดจมูก น้ำมูกไหล จมูกไม่ได้กลิ่น เป็นต้น การแพทย์จีนจึงจัดอาการผิดปกติของจมูกและไซนัส เป็นส่วนหนึ่งในการวินิจฉัยโรคปอดด้วย
การแพทย์จีนมีวิธีบำบัดไซนัสอักเสบอย่างไร
สำหรับไซนัสอักเสบ การแพทย์จีนนิยมใช้สมุนไพรที่มีสรรพคุณ ในการปรับลมปราณของปอด ขจัดพิษร้อน-ชื้น (ซึ่งจะทำให้เกิดการอักเสบและเกิดเสมหะ) แก้ปวดบวม ในการบำบัดต้นเหตุของไซนัสอักเสบ ซึ่งมีกลไกออกฤทธิ์สำคัญดังนี้
- ยับยั้งเชื้อแบคทีเรียที่อาศัยอยู่บริเวณลำคอ จมูก และไซนัส เช่น ฮีโมฟิลุส อินฟลูเอ็นเซ เบต้าสเตรปโตค็อกคัส สแตฟฟีโลค็อกคัส นิวโมค็อกคัส เป็นต้น ซึ่งจะบำบัดไซนัสอักเสบ ได้อย่างมีประสิทธิภาพ
- เสริมสร้างภูมิต้านทานของระบบทางเดินหายใจ เพื่อต้านทานเชื้อโรคและลดการอักเสบของไซนัส
- ปรับลดระดับความรุนแรงของปฏิกิริยาการตอบโต้จากระบบต่อมไร้ท่อ จึงลดการสร้างและการหลั่งสาร ที่ก่อให้เกิดการอักเสบได้อย่างมีประสิทธิภาพ
- กระตุ้นการไหลเวียนของโลหิต สลายเลือดคั่ง ทำให้ระบบการไหลเวียนโลหิตขนาดเล็ก (Microcirculation) บริเวณจมูกและไซนัส ทำงานอย่างมีประสิทธิภาพ เพื่อกระตุ้นการขับสารที่ก่อให้เกิดการอักเสบออกจากร่างกาย และในขณะเดียวกัน เยื่อบุจมูกและไซนัสก็จะได้รับการหล่อเลี้ยงได้มากขึ้น จึงได้รับการฟื้นฟูและซ่อมแซมได้เร็วและมากขึ้น
อาการปวดมึนๆ หนักๆ บริเวณไซนัส อาการคัดจมูก น้ำมูกไหล ไม่ได้กลิ่นและอาการอื่นๆ ของไซนัสอักเสบ จึงค่อยๆ ทุเลาลง
